biruni hakkında bilgiler listesi

bu arada ibni irak ve abdüssamed b. hakim'den de dersler alan bilginimizin öğrenimi uzun sürmedi, daha çok özel çabalarıyla kendisini yetiştirdi. araştırmacı ruhu, öğrenme hırsı ve sönmeyen azmiyle birleşince 17 yaşında eser vermeye başladı. fakat me'mûnîlerin kâs'ı alıp hârizmşahları tarihten silmeleriyle biruni'nin huzuru kaçtı, sıkıntılar başladı ve kâs'ı terk etmek zorunda kaldı. ancak iki yıl sonra tekrar döndüğünde ünlü bilgin ebü'l vefâ ile buluşup rasat çalışmaları yaptı.

daha sonra hükümdar ebü'l abbas, sarayında biruni'ye bir daire tahsis edip, müşavir ve vezir olarak görevlendirdi. bu durum, hükümdarların ilme duydukları derin saygının göstergesi, bilginimizin de devlet başkanları yanındaki yüksek itibarının belgesiydi.

gazneli mahmud hindistan'ı alınca hocalarıyla biruni'yi de oraya götürdü. zira onun yanında da itibarı çok yüksekti. "biruni, sarayımızın en değerli hazinesidir'derdi. bu yüzden tedbirli hünkar, liyakatını bildiği biruni'yi hazine genel müdürlüğü'ne tayin etti. o da orada hint dil ve kültürünü bütünüyle inceledi. üstün dehasıyla kısa sürede hintli bilginler üzerinde şaşkınlık ve hayranlık uyandırdı. kendisine sağlanan siyasi ve ilmi araştırmalarına devam etti. bir devre adını veren, çağını aşan ilmi hayatının zirvesine erişti. sultan mesud, kendisine ithaf ettiği kanunu mes'ûdî adlı eseri için biruni'ye bir fil yükü gümüş para vermişse de o, bu hediyeyi almadı.

son eseri olan kitabü's saydele fi't tıb'bı yazdığında 80 yaşını geçmişti. üstat diye saygıyla yad edilen yalnız islam aleminin değil, tüm dünyada çağının en büyük bilgini olan biruni, 1051 yılında gazne'de hayata gözlerini yumdu.

biruni, "elinden kalem düşmeyen, gözü kitaptan ayrılmayan, iman dolu kalbi tefekkürden dür olmayan, benzeri her asırda görülmeyen bilginler bilgini bir dahiydi. arapça, farsça, ibranice, rumca, süryanice, yunanca ve çince gibi daha birçok lisan biliyordu. matematik, astronomi, geometri, fizik, kimya, tıp, eczacılık, tarih, coğrafya, filoloji, etnoloji, jeoloji, dinler ve mezhepler tarihi gibi 30 kadar ilim dalında çalışmalar yaptı, eserler verdi.

onun tabiat ilimleriyle yakından ilgilenmesi, allah'ın kevnî ayetlerini anlamak, kainatın yapı ve düzeninden allah'a ulaşmak, onu yüceltmek gayesine yönelikti. eserlerinde çok defa kuran ayetlerine başvurur, onların çeşitli ilimler açısından yorumlanmasını amaçlardı. kuran'ın belagat ve i'cazına olan hayranlığını her vesileyle dile getirdi. ilmi kaynaklara dayanma, deney ve tecrübeyle ispat etme şartını ilk defa o ileri sürdü.

ibni sina'yla yaptığı karşılıklı yazışmalarındaki ilmi metot ve yorumları, günümüzde yazılmış gibi tazeliğini halen korumaktadır. tahkîk ve kanûnı mes'ûdî adlı eserleriyle trigonometri konusunda bugünkü ilmi seviyeye ta o günden, ulaştığı açıkça görülür. bu eser astronomi alanında zengin ve ciddi bir araştırma abidesi olarak tarihe mal olmuştur. ilmiyle dine hizmetten mutluluk duymaktadır.

gazne'de kıbleyi tam olarak tespit etmesi ve kıblenin tayini için geliştirdiği matematik yöntemi dolayısıyla kıyamet günü rabb'inden sevap ummaktadır. ayın, güneşin ve dünyanın hareketleri, güneş tutulması anında ulaşan hadiseler üzerine verdiği bilgi ve yaptığı rasatlarda, çağdaş tespitlere uygun neticeler elde etti. bu çalışmalarıyla yer ölçüsü ilminin temellerini sekiz asır önce attı. israrlı çabaları sonunda yerin çapını ölçmeyi başardı. dünyanın çapının ölçülmesiyle ilgili görüşü, günümüz matematik ölçülerine tıpatıp uymaktadır. avrupa'da buna biruni kurali denmektedir.

newton ve fransız piscard yaptıkları hesaplama sonucu ekvatoru 25.000 mil olarak bulmuşlardır. halbuki bu ölçüyü biruni, onlardan tam 700 yıl önce pakistan'da bulmuştu. o çağda batılılardan ne kadar da ilerideymişiz.

biruni, hastalıkları tedavi konusunda değerli bir uzmandı. yunan ve hint tıbbını incelemiş, sultan mesud'un gözünü tedavi etmişti. otların hangisinin hangi derde deva ve şifa olduğunu çok iyi bilirdi. eczacılıkla doktorluğun sınırlarını çizmiş, ilaçların yan etkilerinden bahsetmiştir.

daha o çağda ümit burnunun varlığından söz etmiş, kuzey asya ve kuzey avrupa'dan geniş bilgiler vermişti. christof coloumb'dan beş asır önce amerika kıt'asından, japonya'nın varlığından ilk defa söz eden o'dur.

dünyanın yuvarlak ve dönmekte olduğunu, yer çekimin varlığını newton'dan asırlarca önce ortaya koydu. henüz çağımızda sözü edilebilen karaların kuzeye doğru kayma fikrini 9.5 asır önce dile getirdi.

botanikle ilgilendi, geometriyi botaniğe uyguladı. bitki ve hayvanlarda üreme konularına eğildi. kuşlarla ilgili çok orijinal tespitler yaptı. tarihle ilgilendi. gazneli mahmud, sebüktekin ve harzem'in tarihlerini yazdı. biruni, ayrıca dinler tarihi konusuna eğildi, ona birçok yenilik getirdi. çağından dokuz asır sonra ancak ayrı bir ilim haline gelebilen mukayeseli dinler tarihi, kurucusu sayılan biruni'ye çok şey borçludur.

biruni, felsefeyle de ilgilendi. ama felsefenin dumanlı havasında boğulup kalmadı. meseleleri doğrudan allah'a dayandırdı. tabiat olaylarından söz ederken, onlardaki hikmetin sahibini gösterdi. eşyaya ve cisimlere takılıp kalmadı.

eserleri halen batı bilim dünyasında kaynak eser olarak kullanılmaktadır. türk tarih kurumu 68. sayısını biruni'ye armağan adıyla bilginimize tahsis etti. dünyanın çeşitli ülkelerinde biruni'yi anmak için sempozyumlar, kongreler düzenlendi, pullar bastırıldı. unesco'nun 25 dilde çıkardığı conrier dergisi 1974 haziran sayısını biruni'ye ayırdı. kapak fotoğrafının altına, "1000 yıl önce orta asya'da yaşayan evrensel deha biruni; astronom, tarihçi, botanikçi, eczacılık uzmanı jeolog, şair, mütefekkir, matematikçi, coğrafyacı ve hümanist" diye yazılarak tanıtıldı.

biruni, toplam 180 kadar eser kaleme aldı. en meşhurları şunlardır:

1. eiasâr'il bâkiye an'il kurûni'i hâliye: (boş geçen asırlardan kalan eserler.)
2. ei kanûn'ül mes'ûdî; en büyük eseridir. astronomiden coğrafyaya kadar birçok konuda yenilik, keşif ve buluşları içine alır.
3. kitab'üt tahkîk mâli'i hind: hind tarihi, dini, ilmi ve coğrafyası hakkında geniş bilgi verir.
4. tahdîd'ü nihâyeti'l emâkinli tashîhi mesâfet'il mesâkin: meskenler arasındaki mesafeyi düzeltmek için mekânların sonunu sınırlama. bu eseriyle bîrûnî, yepyeni bir ilim dalı olan jeodezi'nin temelini atmış, ilk harcını koymuştu.
5. kitabü'i cemâhirfî ma'rifeti cevâhir: cevherlerin bilinmesine dair kitap.
6. kitabü't tefhimfî evâili sıbaâti't tencim: yıldızlar ilmine giriş.
7: kitâbü's saydelefî tıp: eczacılık kitabı. ilaçların, şifalı otların adlarını altı dildeki karşılıklarıyla yazmış.