caminin inşası sırasında nakit zorluğu çekilip yarım bırakılınca hristiyan ve musevi cemaatler maddi katkıda bulunmuş, bunun üzerine müslümanlar da şükranlarını belirtmek için david'in yıldızı ve haç işaretlerinin oyulduğu taşları caminin pencereleri üzerinde kullanmışlardır.
emir sultan camisi ve türbesi (merkez): ünlü bir bilgin olan emir sultan, 1391 yılında bursa'ya gelmiş ve yıldırım bayezıt'ın kızı hundi fatma hatun ile evlenmiştir. emir sultan cami ve türbesi, karısı tarafından ii. murat devrinde yapılmıştır. bursa'nın doğusunda emir sultan mezarlığı yanında bir tepededir.
kuzey yönünde yanlarında iki oda bulunan sekiz köşeli bir türbe vardır. şadırvanlı avlusu ile tek kubbeli cami tipinin güzel bir örneği olan emir sultan caminin bugünkü şekli, 1804 yılında sultan iii. selim zamanında yapılmıştır.
muradiye külliyesi (merkez): muradiye semtinde büyük bir parkın içinde yer almaktadır. sultan ii. murat tarafından 1424-1426 yılları arasında yaptırılan külliye; cami, medrese, imaret, hamam ve 12 türbeden oluşmaktadır.
cami osmanlı mimarisinde, ilk zamanlarda çok kullanılmış olan yan mekanlı (zaviyeli) camiler türündedir. mihrap ve minberi 18. yy.dan kalma olup barok üsluptadır. giriş kapısı ahşap işçiliğin en güzel örneklerindendir. muradiye külliyesinde ii. murat ve ailesi adına yaptırılmış 12 türbe bulunmaktadır.
orhan cami ve külliyesi (merkez): 1339-1340 yıllarında orhan bey tarafından yaptırılan külliye, cami, medrese, imaret, mektep, hamam ve han (emir hanı) yapılarından oluşmaktadır. ulu caminin doğusunda olup osmanlı külliyelerinin ilk örneklerindendir.
orhan cami, bursa'daki erken osmanlı dönemi yapılarının en önemlilerindendir. yanlardaki ikiz kemerler yapının önemli özelliklerindendir. üç sıra tuğla, bir sıra taş düzeni ile yapılmış olup, dış yüzdeki tuğla işçiliği son derece ilginçtir.
hüdavendigar cami ve külliyesi (merkez): 1366-1385 de sultan i. murat (hüdavendigar) tarafından yaptırılan külliye; cami, medrese, imaret, türbe ve hamamdan oluşmakta olup, çekirge semtindedir.
osmanlı mimarisinde bir benzeri daha olmayan iki katlı yapının alt katı cami, üst katı ise medresedir. gösterişli dış minaresi ile bir saray görünümünde olan yapının mimarı belli değildir. yanlardan ve önden, ortası sütunlu çift sivri kemerlerle açılan üst kat revakları ile iki katlı cephe, venedik saraylarını andıran gösterişli bir manzara kazanmaktadır. ortası açık olan kubbenin altında şadırvan, hafif şırıltılarla ahenkli bir atmosfer yaratır.
hüdavendigar caminin karşısında 1389'da i. kosova savaşında şehit düşen sultan i. murat (hüdavendigar)ın türbesi bulunmaktadır. yıldırım bayezıt tarafından yaptırılan türbenin kitabesi 1722 tarihlidir.
yıldırım bayezıt külliyesi (merkez): 1390-1399 tarihleri arasında yapılan ve şehrin doğusunda, yıldırım semtinde bulunan külliye; cami, medrese, darüşşifa, türbe, han, hamam, imaret, kasır, mutfak, hizmet odaları ve ahır yapılarından oluşmaktadır.
külliyenin ortasında bulunan cami, yan kanatlı camilerin en anıtsal örneklerinden olup, 1399 tarihli bir vakfiyesi bulunmaktadır. osmanlı mimarisi bu cami ile kendine has yapı üslubunu bulmaya başlamıştır.
caminin kuzeydoğusunda kitabesi bulunan tek yapı olan türbe yer almaktadır. 1406'da yıldırım bayezıt'ın oğlu süleyman han tarafından mimar ali bin hüseyin'e yaptırılan türbe, revaklı osmanlı türbelerinin ilk örneğidir.
yeşil cami (merkez): 1419-1420'de çelebi sultan mehmet tarafından yaptırılan caminin süslemeleri ise, 1424 de ii. murat döneminde yaptırılmıştır. süslemede kullanılan yeşil firuze ve çinilerden dolayı yeşil cami olarak tanınır. mimarı hacı ivaz paşadır. bursa'nın en önemli osmanlı dönemi yapılarından olup, cami mimarisinden çok süslemeleri ile ünlüdür. çini süslemeler caminin en önemli özelliğidir.
yeşil türbe (merkez): bursa'nın simgesi olan yapı, osmanlı türbe mimarisinin en güzel örneklerindendir. mermer bir merdivenle çıkılan sekizgen yapıyı, yüksek bir kasnağa oturan kurşun kaplı kubbe örtmektedir. çini süslemeleri ile eşsiz bir yapıdır. tümüyle çini kaplı mihrabı bir şaheserdir. ceviz ağacından geçme tekniği ile yapılmış, geometrik motiflerle süslü ve kitabeli kapı osmanlı ahşap işçiliğinin en güzel örneklerindendir.
geruş sinagogu (merkez): arap şükrü sokağındadır. xiv. yy. sonlarında ispanya'dan yurt dışı edilen ve osmanlı imparatoru ii. selim tarafından gönderilen kalyonlara bindirilerek osmanlı imparatorluğu'na kabul edilen musevi topluluğunun bursa'ya yerleştirilen ilk kafileleri tarafından yaptırılmıştır. ibranice'de "kovulmuş" anlamına gelen geruş adının sinagoga verilmiş olması, bu yönden anlam taşır. günümüze son derece sağlam ve bakımlı olarak ulaşmış olup, musevi cemaatinin ibadetine açık tutulmaktadır.
mayor sinagogu (merkez): arap şükrü sokağındadır. ispanya'nın mayorka adası'ndan xv. yüzyılda osmanlı imparatorluğunca kabul edilen ve bursa'da ikamet eden diğer musevi kafilelerince inşa edilmiş olup, geldikleri adanın adından esinlenerek mayor adını almıştır. ilk yapıldığı tarih xv. yy olarak bilinmektedir. iç kısmını süsleyen çok renkli kalem işi motifleri önemlidir.
etz ahayım sinagogu (merkez): arap şükrü sokağında bulunan ve xiv. yüzyılın başlarında yapılan sinagogun adı ibranice'de "hayat ağacı" anlamına gelmektedir. osmanlı döneminde yapılan ilk sinagog olması nedeniyle önem taşımaktadır. bursa'nın fethini gerçekleştiren orhan bey zamanında bir ferman çıkarılarak bu sinagogun yapılmasına izin verilmiştir.
iznik yeşil cami (iznik): osmanlı mimarisinin iznik'teki en önemli abidevi yapısı olan cami, ilçenin doğusunda lefke kapısının yakınındadır. çandarlı hayrettin paşa tarafından 1378-1398 de yaptırılmıştır.
köşe sütunları ile mukarnas nişli, geometrik geçmeler, rumi ve palmet kabartmalarla süslü sade mermer mihrap, en eski ve devrin en güzel osmanlı örneğidir.
selçuklu geleneğine uyan tuğla minare, camiye adını veren, yeşil firuze, sarı ve mor renkli çinilerle süslenmiştir. iznik yeşil cami, selçuklu mimarisinden doğduğu sezilen osmanlı üslubuna geçiş yapılarından biridir.
hacı özbek cami (çarşı mescidi-iznik): iznik'te çarşı içindedir. 1333'te yapılmış olup, tarihi en eski kitabeli osmanlı camisidir.
çandarlı kara halil ibrahim paşa türbesi (iznik): kılıçaslan caddesi üzerinde bulunan türbe, kerpiç duvarlı ve kakılı türbe örneklerindendir. ii. bayezıt döneminde faik paşa tarafından yaptırılmıştır.
şeyh kudbettin cami (iznik): yeşil cami karşısında, iznik müzesinin yanındadır. xv. yy. başında yaptırılmıştır. kurtuluş savaşında yıkılan yapının bazı duvar kalıntıları ve mimarisinin bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. musevilerin simgesi olan yedi mumlu şamdanın işlendiği bir taşın, caminin yapımında kullanılması müslümanların hoşgörüsüne en güzel örnektir.
ayasofya müzesi (iznik): kentin ortasında iv. yy.da yapılmış bir bizans kilisesi olup, orhan gazi zamanında camiye çevrilmiştir. hristiyanlarca önem taşıyan 7. ecumenik konsül toplantısının yapıldığı yerdir.şu anda yıkık durumdadır.
senatus (konsül sarayı-iznik): hristiyanlarca büyük önem taşıyan konsül toplantılarının ilkinin yapıldığı yer olan senatus, konsül sarayı olarak da isimlendirilmektedir. göl kapısı tarafında yer alan eserin kalıntıları göl suları altındadır.
hipogeum (yeraltı mezar odası- elbeyli-iznik): elbeyli köyü yolunda iv: yy.da yapılmış bir mezar odasıdır. freskleriyle türkiye’deki en değerli hipojedir. kare duvarlarla örülmüş üstü beşik tonozludur. batı duvarında kabartma şeklinde iki tavus kuşu vardır. mezarda bulunan lahit,işlemeleri ve yuvarlak kemerlerle birbirine bağlanmış yivli sütunlarla süslenmiştir.
fransız kilisesi: üzeri ahşap ve kiremitle örtülü kilisede hasta bakım yeri de vardır. 19. yy' da yapıldığı tahmin edilmektedir.
geruş sinagogu: 16. yüzyıl başlarında ii. selim tarafından inşa ettirilen sinagog arap şükrü sokağındadır. 14. yüzyılın sonlarında ispanya'dan sınır dışı edilen ve osmanlı imparatorluğu tarafından gönderilen kalyonlara bindirilerek osmanlı imparatorluğuna kabul edilen musevî topluluğunun ilk kafileleri bursa'ya yerleştirilmiş ve bu sinagog kurulmuştur. geruş sinagogu' nun günümüzdeki yapısı son derece sağlam, bakımlı olup, ibadete açık tutulmaktadır.
ets ahayim sinagogu: hayat ağacı sinagogu olarak da bilinen sinagog, osmanlı döneminde ilk yapılan sinagog olması nedeniyle önem taşımaktadır. bursa fethini gerçekleştiren orhan bey zamanında bir ferman çıkartılarak ets ahayim sinagogunun kurulmasına izin verilmiştir.
mayor sinagogu: ispanya'nın mallorca adasından 15. yüzyılda osmanlı imparatorluğunca kabul edilen ve bursa'da yerleştirilen diğer musevî kafilelerince bu sinagog inşa edilmiş olup, geldikleri adanın adından esinlenerek mayor adını almıştır. mayor sinagogu'nun etkinliklerinden ve ölü yıkama bölümü halihazırda kullanılmaktadır.